Wanneer de oorlog voorbij is, gaat de volwassen Anton (Derek de Lint) geneeskunde studeren, en probeert de traumatische ervaring uit zijn jeugd zo ver mogelijk naar een uithoek van zijn geest te verbannen. In de daarop volgende veertig jaar dwingen verschillende ontmoetingen hem echter om verder te spitten naar de ware toedracht achter de aanslag, en vooral wie er nu feitelijk verantwoordelijk is voor de dood van zijn ouders. De Duitsers? De weerstanders die Ploeg hebben neergelegd? Ploeg zelf? Of de Kortewegs die het lijk hebben verlegd? Tijdens zijn zoektocht ontmoet hij onder meer de charismatische oud-verzetsstrijder Cor Takes (Johnny Kraaykamp), voor wie de oorlog nog steeds niet voorbij is, omdat zijn geliefde er niet levend uit is teruggekeerd, en Fake Ploeg jr. (Huub van der Lubbe), die samen met zijn moeder na de oorlog onredelijk is gestraft voor de misdaden van zijn vader. Anton trouwt met Saskia de Graaff (ook Monique van de Ven), een vrouw die hem enorm terug doet denken aan Truus Coster, en ze hebben een dochter Sandra, maar het huwelijk houdt, mee door de emoties waar Anton mee worstelt, niet lang stand. Pas op zijn oude dag vindt Anton het laatste puzzelstukje waarmee de puzzel van zijn leven vervolledigd wordt.

De Nederlanders hebben het ons toch maar weer eens geflikt. Waar wij Belgen tweemaal de Oscar voor beste buitenlandse film voor onze neus zagen voorbijgaan, met Daens van Stijn Coninkx ten voordele van Indochine en met Iedereen Beroemd van Dominique Deruddere ten voordele van Crouching Tiger, Hidden Dragon, liet cineast Fons Rademakers in 1987 de concurrentie achter zich met deze verfilming van het meest bekende Harry Mulisch-boek. Het boek zelf wordt redelijk accuraat verteld, en dateert gelukkig nog van vóór de tijd daat Mulisch begon geplaagd te worden door acute gevallen van grootheidswaanzin. En nu er diverse huldigingen op stapel staan die Rademakers' carrière onder de aandacht brengen, waaronder een zeer volledige box met een retrospectieve van zijn werk, die eerlang bij A-Film verschijnt, kunnen we niet om de bespreking van dit meesterwerk heen. Feit is dat De Aanslag niet echt een makkelijk boek om te verfilmen is, met veel symboliek (zoals het immer weerkerende motief van de dobbelsteen, die het toeval symboliseert dat Antons leven bepaalt), en doordrongen is van moeilijk visualiseerbare thema's zoals schuld, wroeging, liefde en wraak, en vooral de dunne scheidingslijn tussen dit alles. Toch heeft Rademakers er een meer dan gewoon mooi en relatief toegankelijk werkstuk van gemaakt, waarbij hij vooral de sfeer van de verschillende tijdvakken (achtereenvolgens de tweede wereldoorlog, de jaren '50, de jaren '60 en de jaren '80) erg getrouw weet uit te beelden. Waar de acteurs stuk voor stuk zich deftig van hun taak kwijten, valt vooral de rol van Johnny Kraaykamp als de getraumatiseerde Cor Takes in zeer positieve zin op.

BEELD EN GELUID
Wat het geluid betreft kunnen we op deze disc kiezen tussen een gewone Dolby Surround 2.0-stereotrack, en een voor de gelegenheid gemixte Dolby Digital 5.1-track, die vooral wegens de uitstekende dynamiek ervan onze voorkeur wegdraagt. Uiteraard geeft dit in de oorlogsscènes aan het begin van de film een zeer mooi resultaat, waarbij je de overvliegende gevechtstoestellen hun bommen in je woonkamer droppen (gelukkig niet letterlijk). Maar ook in de rest van de film, die het meer moet hebben van subtiele sfeerschepping, wint de 5.1-track het met overschot. Minpuntje is dat in enkele sequenties de dialoog echt wel erg stil is, zoals - vanzelfsprekend - in de scène waarin Anton bij Truus zit opgesloten, en ze enorm stil moeten spreken opdat de Duitsers hen niet zouden horen. Maar voor die scènes, voor wie het noord-Nederlandse dialect niet zo gewoon is, en vooral voor de Duits gesproken stukken in de film, is er een redelijk accuraat ondertitelingsspoor voorzien. Rest ons nog tenslotte een dikke pluim uit te delen voor de bijzonder mooie symfonische soundtrack van Jurriaan Andriessen. De beeldkwaliteit is iets minder om over te juichen, want de transfer gaat vooral gebukt onder veel compressie-artefacts. Toch is de beeldband min of meer opgepoetst, en bevat de release merkelijk minder printbeschadigingen dan je van een inmiddels alweer vijftien jaar oude film zou verwachten. De kleuren zijn grauw en troosteloos, maar dit hoort ongetwijfeld bij de sfeer van de film; ze zijn alleszins niet oververzadigd. Ook is er zeer veel ruis aanwezig, en in de donkere scènes posterizeren de kleurvlakken. Scherp is het beeld nu ook niet dadelijk te noemen. Toch is dit, de leeftijd van de film in aanmerking genomen, een aanvaardbare transfer, maar dan vooral dankzij de goede geluidskwaliteit.