FILM
Al sinds de Grieken – en misschien nog vroeger – gold er een verbod op vrouwen in het theater. Alle rollen werden gespeeld door mannen, ook later bij ons in Europa. Pas in de 17de eeuw komt daar langzaam aan verandering in, terwijl in Engeland de maatregel van kracht blijft tot omstreeks 1660. De maïtresse van koning Charles II, een grote bewonderaarster van theater en acteurs, heeft zelf ambities en beïnvloedt zijne majesteit om het métier ook open te stellen voor vrouwen zoals dat in Parijs al een hele tijd het geval is. Charles II, teleurgesteld door de eentonigheid, het gebrek aan vernieuwing en de voorspelbaarheid van de Londense podia, voelt wat voor het idee en kondigt een wet af waardoor vrouwen toegang krijgen tot het acteursberoep en het mannen wordt verboden om nog langer vrouwenrollen te spelen. Voor duizenden acteurs op het Britse eiland betekent deze ommezwaai de sociale en maatschappelijke doodsteek. Het zijn mannen die vaak jarenlang uitsluitend voor vrouwenrollen zijn opgeleid en niet meteen inzetbaar zijn onder andere omstandigheden. Ned Kynaston (Billy Crudup) is één van hen: volgens de Londense chroniqueur Samuel Pepys (Hugh Bonneville) was hij de mooiste actrice van de hoofdstad, gevierd, bewonderd, gewaardeerd en gerespecteerd voor zijn ongelooflijk aparte acteertalent, een man met sterallures, de laatste grote mannelijke acteur in een vrouwenrol.

Kynastons kleedster, Maria Hughes (Claire Danes) is Kynastons grootste geheime fan. Ze bewondert hem zoals alle meisjes van gewone komaf, verafgoodt hem en speelt z’n rollen na. Eén van de succesvolste is Kynaston als Desdemona in Shakespeare’s Othello. Maria kijkt meestal van in de coulissen toe en lipt de dialogen van haar idool mee in de grootse sterfscène. Na de voorstelling pikt ze een paar attributen en speelt zelf de rol van Desdemona in een taverne waar ze de star wordt van de lagere klasse met elke avond een full house. De entourage van Kynaston komt deze verboden voorstelling ter ore en Maria’s prestatie blijft niet onopgemerkt. Als eerste vrouw heeft ze uiteraard geen rivale ter vergelijking en dat speelt in haar voordeel. Wanneer de nieuwe wet op acteerprestaties van kracht wordt, breekt Maria als Mrs Hughes door als nieuwe fabelachtige ster. Ned probeert het tij nog te keren, maar wanneer hij met Maria weigert op te treden in één en hetzelfde stuk en de maîtresse van Charles II daar ongewild getuige van is, is zijn lot definitief bezegeld: Kynaston is persona non grata in het milieu en veroordeeld tot de bedelstaf.

Regisseur Richard Eyre baseert Stage Beauty op het toneelstuk Complete Female Stage Beauty van schrijver Jeffrey Hatcher, een zoektocht naar het seksuele rollenspel, de seksuele gedragscode, de seksuele identiteit van elk individu met als achterliggende gedachte dat iedereen zowel vrouwelijke als mannelijke elementen in zich heeft en dat de buitenwereld, de sociale code en maatschappelijke dwangmatigheden een grote invloed hebben op hoe elk individu met zijn seksuele eigenschappen omgaat. In het geval van Kynaston is het duidelijk dat een zeer gerichte en eenzijdige opvoeding zijn toch al fragiele seksuele identiteit in vrouwelijke richting heeft gestuurd en dat hij – als gevolg van de maatschappelijke bevestiging van die identiteit – zich inwendig ook als vrouw is gaan gedragen: een vrouw in een mannenlichaam die vrouw speelt op het toneel. Daarbij is een stemmetje ontwikkeld en zijn gebaren en gedragingen aangeleerd die ook in zijn eigen leven hun sporen hebben nagelaten en die zelfs zijn bewonderaars in verwarring brengen. Zo heeft Kynaston een homoseksuele relatie met een graaf (denkt hij), maar de betrokkene zelf zal daar later over zeggen dat gezien de afspraken altijd in het bed op de toneelscène van het theater zijn gemaakt, hij Kynaston als een vrouw zag, als Desdemona, die door hem werd genomen. Nu Kynaston zijn vrouwenrollen kwijt is en dus altijd als man naar buiten treedt, is de belangstelling van zijn minnaar weg.

Richard Eyre spint met een vrij ingewikkeld spinnenweb van gevoelens en identiteiten tussen de toneelscène en de zitplaatsen, maar eveneens tussen het tv-beeld en de toeschouwer, die Kynaston de ene keer als een vrouw en dan weer als een man voorgezet krijgt, maar nooit echt zeker is of hij nu man of vrouw is of beide rollen afwisselend speelt. Eén ding staat vast: Billy Crudup acteert in z’n beide rollen op een overtuigende manier: de vrouwenrol is lichtjes overdreven en aangezet waardoor het kunstmatige en aangeleerde aspect ervan naar boven komt; in de mannenrol is hij onzeker en onhandig en nauwelijks in staat de jarenlang aangeleerde beweginkjes te onderdrukken. Dat irriteert hem, geeft stress en maakt fatsoenlijk acteren onmogelijk. Maria, aanvankelijk zijn onderdanige en trouwe kleedster, presenteert haar personage met veel breekbaarheid, ingehouden en tact. Dat verandert helemaal na de uitvaardiging van de wet. Haar personage treedt dan veel meer op de voorgrond en verandert van karakter, niet helemaal ten goede overigens, een beetje té klagerig en té hysterisch. Beide karakters worden fatsoenlijk uitgediept en gepresenteerd als levensechte en realistische figuren die de toeschouwer heel nauw bij deze tragikomedie betrekken. Stage Beauty blijft daarbij op een paar zeer overtuigende dramatische momenten na toch ook een luchtige en humoristische film met treffende oneliners, dolle grappen en kostelijke ensceneringen.

Stage Beauty is een historisch kostuumfilm in en om het theater en we zien bijgevolg prachtige toiletten, geïnspireerd op, maar niet noodzakelijk gekopieerd van authentieke 17de eeuwse jurken en kostuums. De ontwerpers hebben de geest van de tijd gecombineerd met moderne stoffen en dessins. Samen met een doordacht gebruik van licht en kleurenpalet levert dat door het oog van de camera bij momenten een hemelsmooi schouwspel op, nooit overdadig, altijd smaakvol en geloofwaardig. Zo laat Eyre ook in de buitenbeelden en in de interieuropnamen (buiten het theater) het licht toenemen en de zon opgaan zoals op het toneel: voelbaar en zichtbaar alsof een lamp wordt aangestoken of een knop omgedraaid. De tinten zijn altijd sober, ook wanneer ze fel en uitbundig moeten zijn en verwijzen voortdurend naar het tijdsgewricht en het milieu van het theater en de Elisabethaanse bourgeoisie.

Richard Eyre laat zijn personages in Stage Beauty de originele taal van William Shakespeare praten (in de Othello-passages), een melodisch en poëtisch Engels dat vandaag in onbruik is geraakt en waardoor de geest van het 17de eeuwse werk wordt gerespecteerd. Ter compensatie laat de regisseur het acteren wél evolueren tot een moderne en expressieve vertolking. Het gaat Richard Eyre en zijn scenarist niet in de eerste plaats om de fraaie kostuums, de prachtige enscenering, maar om de gevoelens die hij helemaal tot uitdrukking kan brengen met hedendaags expressionisme en realisme. En dat werkt: de toeschouwer wordt aanvankelijk meegenomen naar de tot in detail gereconstrueerde Old Days met overbevolkte straten en schuingezakte huizen, een wirwar van mensen, karren en dieren, beladen theater met grote gebaren en veel melodrama dat vaak lachwekkend en vooral zeer ontspannend is, en groeit naar een vertolking die in de laatste herneming van de dood van Desdemona bij de theatergangers – maar ook bij de toeschouwer thuis – de haren ten berge doet rijzen van afschuw en emotioneel afgrijzen.

BEELD EN GELUID
Qua beeld is Stage Beauty een feest voor het oog, niet meer of niet minder. Dat wat Richard Eyre met het licht doet in zijn verschillende ensceneringen is apart en origineel. De transfer naar dvd is perfect zonder compressiefouten of andere storende onregelmatigheden. Het beeld is haarscherp en het contrast tussen lichte en donkere partijen zorgt voor fraai opgebouwde schilderijen, net zoals dat het geval was in Girl With A Pearl Earring of Mephisto, een film die sterke gevoelsmatige en zelfs visuele overeenkomsten heeft met Stage Beauty. Ook Oscarwinnaar Shakespeare In Love komt heel goed in de buurt. Het geluid dat Richard Eyre onder z’n beelden schuift is zeer modern: klassieke klanken, volksmuziek en Iers violen stromen naadloos in elkaar over en geven de film een flinke vaart. De 5.1-versie met de stemmen in het midden, de muziek op de flanken en de vogeltjes, het kraken van vloeren, het gekrakeel op straat en de andere bijgeluiden achteraan, plaatsen de toeschouwer midden in het spektakel dat als een dolle carrousel bijna 2 uur aan de gang blijft. Adembenemend.

EXTRA'S
Deze dvd bevat een beperkt aantal extra’s die uiteindelijk niet zoveel om het lijf hebben: een Behind the Scenes, interviews met de makers en de voornaamste artiesten (21 minuten), B-roll, een collage van setopnamen zonder commentaar, de Audiocommentaar van de regisseur en de Originele Bioscooptrailer.

CONCLUSIE
Stage Beauty is een zeer onderhoudend, bij momenten grappig en emotionerend kostuumdrama waarin regisseur Richard Eyre met een knipoog en een portie ironie de aspecten van onze seksuele identiteit verkent en het 17de eeuwse drama dat hij als vehikel gebruikt mét zijn inzittenden tot in onze tijd laat rijden, want verwarring, confusie en onzekerheid over de rol van mannen en vrouwen in onze samenleving zijn beslist net zo groot en verwarrend als 400 jaar geleden, zij het om heel andere redenen dan toen. De prachtige enscenering, oogverblindende kostumering, aparte belichting, sfeerschepping en gedreven acteerprestaties maken van Stage Beauty een prettige ervaring voor al degenen die van dit genre houden.