DOCUMENTAIRE
Maria, de moeder van Jezus, is een bijzondere figuur in het christelijk geloof. Ze wordt de heilige maagd genoemd omdat ze als enige vrouw ter wereld zwanger werd en toch haar maagdelijkheid behield en naast Jezus is ze het enige bijbelse personage uit het Nieuwe Testament dat ten hemel is opgenomen, een axioma dat Rome pas in 1950 invoerde. Maria of Mirjam zoals haar naam destijds in het Aramees wellicht klonk, is ook de enige vrouw die in de Koran, de heilige schrift van de moslims, bij naam wordt genoemd. In de katholieke kerk bekleedt ze een vooraanstaande en geprivilegieerde plaats, wellicht omdat ze toegankelijker en makkelijker bereikbaar is voor de gewone gelovige dan haar oudste zoon.

Maar wat weten we eigenlijk over Maria? Weten we meer dan de beeldhouwwerken in de kerk ons leren of de bidprentjes ons vertellen? In deze documentaire van 50 minuten probeert regisseur Patrick Gilbert van de BBC haar te situeren in een iets realistischer en historisch kader en dat is nodig, want 2000 jaar culturele toe-eigeningspogingen hebben haar huid zowat alle mogelijke kleuren en haar gelaat alle mogelijke etnische trekken gegeven. Tijd dus om de feiten op een rijtje te zetten, onder meer aan de hand van zeer recente archeologische vondsten uit die tijd.

De documentaire begint bij de jeugd van Maria. Ze werd geboren in Palestina, in het arme dorpje Nazareth dat niet meer dan 400 inwoners telde en ze sprak Aramees, een taal die tegenwoordig door een kleine minderheid in Syrië wordt gesproken. Haar familie was arm, het waren boeren, en al heel jong werd ze ingeschakeld in het huishouden. Joodse meisjes gingen niet naar school, ze waren ongeletterd. Aan het begin van de puberteit, als ze borsten kregen en schaamhaar, werden ze uitgehuwelijkt. Maria moet een jaar of 12 en half geweest zijn toen ze aan haar toekomstige echtgenoot Jozef werd voorgesteld. De man was weduwnaar en timmerman van beroep. Een jaar na de introductie verliet ze het huis van haar vader en nam haar intrek bij de familie van haar man. Maagden genoten de voorkeur, ze waren dubbel zoveel waard als weduwen of zwangere vrouwen en buitenechtelijke kinderen betekenden bijna altijd de verstoting, verbanning of de dood door steniging. Maria had pech, want ze raakte zwanger hoewel ze maagd was. De engel Gabriël bracht haar de goddelijke boodschap. In de tweede eeuw ging het gerucht dat ze was verkracht door een Romeinse legionair – het land viel toentertijd onder Romeins gezag en was zeer onrustig door de onwil van de Joodse bevolking om zich daarbij neer te leggen. De maagdelijke staat van Maria is altijd een lastig punt geweest. Zelfs katholieken hebben het er moeilijk mee. Maar dat is voor gelovigen een geloofskwestie en een voorschrift. Toch nam Jozef haar in huis, naar verluidt zou een engel hem hebben ingelicht over de situatie.

Over de tocht naar Bethlehem (waar koning David vandaan kwam), de geboorte in de stal en de vlucht naar Egypte (waar Mozes opgroeide) maakt de documentaire brandhout. De bewijzen en aanwijzigen zijn schaars en spreken elkaar tegen en wellicht heeft de apostel Lucas één en ander in overeenstemming willen brengen met de profetieën daaromtrent. Als Jezus 12 is sterft zijn vader – die komt nadien niet meer in het verhaal voor – en wordt hij het gezinshoofd. Hij is verantwoordelijk voor zijn moeder en de andere zusjes en broertjes uit het huwelijk van Maria en Jozef. Tien jaar lang gaat het goed, nadien maakt de jonge man regelmatig dagreizen in de omgeving en begint hij te prediken. Maria herinnert zich de boodschap van de engel die als een donkere wolk aan de hemel verschijnen. Er waren in die tijd wel meer rondtrekkende predikers die de kinderen op de hoogte brachten van de joodse wetten en de joodse leer, maar Jezus predikte tegen het onrecht en tegen de verenging van de joodse leer. Door haar daarover aangesproken tijdens een publiek optreden is hij kort: mijn broers en zusters zijn degenen die mij volgen. Het moet de vrouw pijn hebben gedaan. Met Pasen van het jaar dat ie dertig wordt vertrekt Jezus naar Jeruzalem. In de stad waren strenge maatregelen afgekondigd tegen oproerkraaiers en predikers en wanneer de massa hem inhaalt met de woorden Messias, Messias is het voor hem én voor haar wellicht duidelijk geweest dat hij met zijn leven speelde.

De afloop is bekend. Nog geen week later hing hij tussen de booswichten op Golgotha, de meest vernederende straf die een veroordeelde kon krijgen. Zat Maria onder het kruis, zoals Lucas schrijft? Kon ze die harde realiteit aan of wilde ze hem tonen hoeveel ze ondanks alles van hem hield? We zullen het nooit weten, evenmin als wat er drie dagen na de graflegging met zijn lichaam gebeurde: werd het door de Romeinen verwijderd om erger te voorkomen, haalde zijn familie het in het geheim zelf weg of werd hij inderdaad ten hemel opgenomen? Hier opnieuw stoten we op de grens tussen rationaliteit en geloof. Toen Jezus stierf was Maria vooraan in de veertig. Een gezegende leeftijd voor een vrouw die verschillende kinderen had gebaard. Mannen werden in die tijd ouder, zo’n 45 à 50 jaar. Hoe ze stierf en waar ze werd begraven is niet bekend. Na de hemelvaart en de vurige tongen verdwijnt ze uit de schrift. Of ze ten hemel werd opgenomen laat de documentaire in het midden, want dat is opnieuw een zaak van geloven of niet.

The Virgin Mary laat ons twee soorten Maria zien: degene die we kennen als de in het wit geklede vrome blanke dame met de blauwe hoofddoek en het kind op haar schoot of de stervende Christus in haar armen en anderzijds het arme meisje uit Nazareth, blootsvoets en met vegen op de wangen. Aan de hand van teruggevonden schedels van 2000 jaar geleden probeert een professor van de universiteit van Glasgow een digitaal portret van Maria te maken, een Maria, en die heeft een lichtbruine huid en hoge jukbeenderen, heel anders dan de vrouw van de beeldhouwwerken en de bidprentjes.

In tegenstelling tot de desinteresse van het grote publiek voor historische figuren uit de bijbel, wordt er door wetenschappers over de hele wereld koortsachtig gezocht naar artefacten die hun bestaan bewijzen of tenminste het beeld verduidelijken dat ze zich van haar maken, want de geschriften van de apostelen spreken elkaar op dat punt vaak tegen of zijn gewoon onduidelijk, soms is er zelfs sprake van latere toevoegingen of vervalsingen.

BEELD EN GELUID
De BBC heeft de documentaire over de heilige maagd in een zeer modern kleedje gestoken, met opnamen die in het Midden-Oosten zijn gemaakt waardoor er een prachtig kleurenpalet ontstaat van geel en oranje over bruin. We zien het dagelijks leven in Nazareth, de markt met zijn waaier van exotische tinten, de drukdoende handelaars en de beslommeringen thuis, allemaal gereconstrueerd volgens de meest recente bevindingen. Via de digitale trukendoos wordt de verschijning van de engel en de bevruchting door de heilige geest gevisualiseerd. Spectaculair is bovendien de reconstructie van de stadswallen van het Jeruzalem van 2000 jaar geleden. Het beeld is gedetailleerd en scherp zonder grain, compressiefouten of beschadigingen. Het geluid staat in 5.1 en is goed, zij het niet echt fenomenaal. De aangename commentaarstem zit op de achterste geluidskanalen, vooraan links en rechts de bijgeluiden, de stemmen van de geïnterviewden in het midden. De muziek doet denken aan wat Hans Zimmer voor Gladiator eertijds tot stand bracht, met dezelfde roestige en zwevende tonen van koper en jankende violen.

EXTRA'S
Deze dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
The Virgin Mary is voer voor wie interesse heeft voor de historische achtergrond van de moeder van Jezus, los van de bijbelse teksten en gecorrigeerd wanneer het bestaande beeld fout of onnauwkeurig is. Deze BBC-reportage is visueel zeer aantrekkelijk en brengt de toeschouwer helemaal in de sfeer van de tijd. Je hoeft er echt niet gelovig of paaps voor te zijn, een gezonde interesse in ons aller cultureel patrimonium volstaat. De dvd is zeer voordelig geprijsd.