In wezen is Het Verdriet Van België het coming-of-age-verhaal van de blonde Louis Seynaeve die tussendoor zelf commentaar levert op de voortgang van de oorlog (waarvoor de regisseur zwart-witfootage inlast over Hitler, de oprukkende Wehrmachttroepen, de bombardementen, het geweld tegen burgers, de Duitse terugtrekking na de succesvolle landing van de Amerikanen in Normandië), maar vooral over de stand van zaken in z’n familie, want vader Seynaeve versukkelt als gevolg van zijn Vlaamse gezindheid en z’n sympathie voor het fascisme en Adolf Hitler in de collaboratie, alhoewel het er alle schijn van heeft dat het louter om controversiële uitspraken gaat, want tot echt strafbare praktijken komt het nooit. In de zgn. bildungsroman Het Verdriet Van België is de kijker getuige van de emotionele, morele en intellectuele groei van het hoofdpersonage, waarbij het niet altijd even duidelijk is waar de realiteit eindigt en de fantasie begint, want Louis Seynaeve, die de ambitie heeft om later schrijver te worden, laat z’n verbeelding meer dan eens een loopje met de feiten nemen. Voor de rest vertelt hij met z’n eigen woorden wat hem in die crisisjaren allemaal is overkomen, waarbij de relatie met z’n moeder een belangrijke plaats inneemt, terwijl hij toch vooral een vaderskindje blijft en tijdens de oorlogsjaren het fascistisch gedachtegoed met z’n vader deelt. Hugo Claus heeft zich in het scenario trouw aan z’n roman gehouden en regisseur Claude Goretta zet het allemaal even trouw in beelden om. Tussen de roman Het Verdriet Van België en de verfilming ervan is dan ook een minimaal verschil. Waar nodig is de indirecte rede omgezet in dialogen, maar de personages behouden in hoge mate de karaktertrekken uit het boek en qua verhaallijnen is er geen sprake van verrassingen.
Dat zou allemaal een voordeel moeten zijn op het moment dat een succesvolle roman naar het witte doek wordt vertaald, maar dat is hier niet het geval. De dialogue intérieur van Louis Seynaeve in bruikbare filmscènes gieten blijkt niet zo’n evidente onderneming te zijn en de aaneenrijging van al die kleine verhaaltjes en anekdotes uit zijn tienerjaren, het heeft op het witte doek een ander en veel minder treffend effect dan op papier. Tijdens het lezen vult de lezer de escapades van Louis en z’n wat bizarre familie met z’n eigen fantasie aan, als hij de tv-serie bekijkt is diezelfde lezer aangewezen op de aangereikte informatie en dan blijkt die een stuk minder indrukwekkend te zijn: van een dramatische voortgang is lange tijd geen sprake en nadien wordt het hoofdverhaal (over de relatie tussen Staf, Constance en Louis) te vaak onderbroken door andere anekdotes, waardoor er alleen maar sprake is van een losse samenhang die nauwelijks tot een climax leidt.
De 11-jarige Mathias Engelbeen zet ondanks z’n jeugdige leeftijd een uitstekende en geloofwaardige Louis Seynaeve neer. De jonge acteur is uitstekend gecoacht, want mimiek, timbre en dictie zijn zo goed als in orde. Bovendien hebben we hem niet een keer betrapt op een houterige of ronduit belachelijke zinsconstructie zoals Hugo Claus die o.a. in de filmversie van Vrijdag (1980) uit z’n pen liet vloeien. Hetzelfde geldt voor Rik Van Uffelen die van Louis’ vader Staf Seynaeve met voorsprong het sterkste en interessantste personage maakt in deze tv-serie. Z’n acteerspel is soepel en toch nadrukkelijk, z’n taalgevoel is correct en op een enkele keer na vrij van dialectinvloeden, waarmee hij bewijst dat een Vlaams acteur niet per se Antwerps of Gents hoeft te spreken om een geloofwaardige en beklijvende rol neer te zetten. Trouwens qua taalpolitiek is er in Het Verdriet Van België – zoals in 95 procent van Vlaamse films en series – wel het een en ander mis, want terwijl er in het buitenland alles aan wordt gedaan om zo nauwkeurig mogelijk te werk te gaan, kan men in deze Vlaamse tv-serie leden van een familie uit West-Vlaanderen West-Vlaams, Gents, Antwerps en Brabants horen praten en dankzij de samenwerking met o.a. de NOS hoor je af en toe ook nog een mondje Noord-Nederlands. Allemaal heel nauwkeurig en vooral authentiek! Wat dacht u bijv. van het volgende Vlaamse zinnetje: “zijt gij benauwd van mij?”… euh ja, ook dat heeft Hugo Claus zelf bedacht.
De Brusselse actrice Marianne Basler brengt het er als Louis’ moeder Constance uitstekend vanaf. Zij wordt heen en weer geslingerd tussen een echtenoot die ze maar een lapzwans vindt en een Duitse minnaar die niets te bieden heeft, en die aarzeling en twijfel drukt Basler heel goed uit. Dat ze na de oorlog, als Staf in de gevangenis wordt opgesloten – op valse beschuldigingen overigens – de kans die haar wordt geboden aangrijpt om hem op vrije voeten te krijgen, het is een beetje een verrassende evolutie. Ronny Cuyt, die de rol van de volwassen Louis voor z’n rekening neemt, wordt op een efficiënte manier in het verhaal geïntroduceerd en de acteur moet op geen enkel manier onderdoen voor z’n jongere collega, waardoor de overgang tussen de personages zo goed als vlekkeloos verloopt. De overige acteurs zijn acceptabel tot goed, maar ze blijven op een afstand omdat aan de uitwerking van hun karakters weinig aandacht is besteed of omdat ze te sporadisch in het verhaal aan bod komen. De houterige dialogen en de mengelmoes van Vlaamse dialecten zijn eens te meer een belangrijk manco.
Enfin, het zal voor de meesten onder u al lang duidelijk zijn: de tv-serie is minder goed dan het boek, niet een beetje minder, maar veel minder en dat heeft vooral te maken met de quasi onmogelijkheid om de stijl van de roman naar een gesmeerd lopend dramatisch scenario te vertalen. De opeenvolging van anekdotes werkt perfect in het boek, maar niet in de tv-serie. Van de opnamen is ook een bioscoopfilm gemaakt en we kunnen ons voorstellen dat het resultaat een stuk beter is in een veel kortere productie omdat door het wegsnijden van een resem anekdotes de hoofdverhaallijn wellicht beter uit de verf komt. De film is jammer genoeg nooit op dvd verschenen. Dat men wegens coproductieafspraken een Zwitserse regisseur in de arm heeft genomen om Het Verdriet Van België naar het witte doek te brengen, is wellicht nog de grootste miskleun van de hele onderneming. Niet dat Claude Goretta een slechte regisseur is, integendeel, maar om een zo Vlaams onderwerp door een Nederlandsonkundige Zwitser te laten verfilmen, het lijkt een beetje op de kroniek van een aangekondigde mislukking.
