FILM
De Mahabharata (Groot-India of Gehele wereld) is een uitgebreid religieus en filosofisch Indiaas epos en één van de basisboeken van het Hindoeïsme. De ontstaansperiode is onduidelijk, maar aan de hand van kosmologische verwijzingen is het te situeren tussen 1500 en 3100 vóór onze tijdrekening. Eeuwenlang is het immense werk mondeling doorverteld van generatie op generatie en ondertussen absorbeerde het nieuwe verhalen en streekgebonden legenden. Rond 350 na Christus werd het epos in het Sanskriet te boek gesteld in 100.000 verzen, verspreid over 18 parva's of boekdelen, met als bekendste de zgn. Bhagavad Gita, waarin heer Krsna de krijgsheer Arunja toespreekt vóór de aanvang van de strijd tegen zijn vijanden. De Mahabharata, vele keren langer dan de Bijbel, is een verhaal over goden en duivels, wijze mannen, koningen en prinsen, maar in overdrachtelijke zin evenzeer een spiritueel leerboek. Volgens de overlevering werd het lange gedicht door de wijze man Vyasa – die als een Indiase Homerus getuige was van de gebeurtenissen – gedicteerd aan Ganesh, de Hindoegod met de olifantenkop, die het getrouw neerschreef.



The Mahabharata is in zijn meest oorspronkelijke vorm de strijd om de koningstroon - en dus de totale macht – in het koninkrijk Hastinapura, ten noorden van het huidige New Delhi, in het stroomgebied van de heilige rivier Ganges. Hastinapura is het clangebied van de Kura, vertakt in het oude geslacht Kaurava van de blinde koning Dhritarashtra en de jongere tak Pandava, van diens broer koning Pandu. Oorspronkelijk heerste er orde en vrede in Hastinapura en was koning Pandu de onbetwiste leider. Maar na een banvloek waarbij hem de gemeenschap met zijn beide vrouwen werd verboden, stond hij de troon af aan zijn oudere broer. Pandu’s zonen, de vijf Pavandas, zijn godkinderen van zijn vrouw Kunti, want die had een gunstige mantra waarmee ze om het even welke god kon oproepen. Zelf bleef ze maagd. Uit de periode vóór haar huwelijk met Pandu heeft ze nog een zesde zoon. Omdat ze toen nog thuis woonde en ongetrouwd was, kon ze het kind niet houden en dus vertrouwde ze het jongetje aan de rivier toe, in een rieten mandje. De vrouw van de blinde koning Dhritarashtra baart op haar beurt een houten bal, die, verdeeld in stukken en nauwgezet verzorgd, uitgroeit tot honderd zonen.

De Pavandas, zonen van de afgetreden koning Pandu, zijn het evenwel niet eens met de gang van zaken en maken aanspraak op hun vaders troon. De zonen van Dhritarashtra verzetten zich en beide kampen grijpen naar de wapens. Aanvankelijk probeert men geweld te voorkomen door om de uitkomst te dobbelen. De gok valt in het nadeel uit van de Pavandas en zij worden voor twaalf jaar verbannen naar de woestijn. Hun verwijdering aan het hof is evenwel geen afdoende maatregel en na een zekere tijd brandt een hevige strijd los op leven en dood. In de finale Slag bij Kurkushetra verslaan de Pavandas hun neven, de Kauravas. Het epos besluit met de dood van heer Krishna en de vereniging van de gebroeders Pavanda met god. In de Mahabharata winnen de goeden het uiteindelijk van de slechten en zo hoort het, want wint het licht het uiteindelijk ook niet elke keer van het duister, de zon van de maan; verslaat god niet altijd de duivel en wint het goede in de mens het finaal niet altijd van het kwaad? De Mahabharata is een filosofisch epos dat de mens op weg zet naar zijn goddelijke natuur, hem verlost van het egoïsme en ruimte schept voor inzicht en wijsheid.



Jean-Claude Carrière (Slachtvee, Die Blechtrommel, Le Retour De Martin Guerre, Birth) schreef het scenario van The Mahabharata voor de gelijknamige theaterproductie van Peter Brook in 1985, een gigantische job, waarbij hij de 100.000 regels van het Indiase epos reduceerde tot een voorstelling van 9 uur. Voor de miniserie en deze bioscoopfilm, beiden uit 1985, comprimeerde hij het scenario opnieuw. Het resultaat is een zeer compact en samengebald verhaal over de koningsstrijd tussen de Kauravas en de Pavandas, door regisseur Peter Brooks tot leven gebracht in een decor dat het midden houdt tussen een theaterpodium en een beperkte filmset. Brooks attributen zijn schaars: met licht, kaarsen, toortsen, rook, rotsen, af en toe een stel paarden en een racewagen en bovenal een zeer behoorlijk acterende cast van internationale acteurs en actrices, vertelt de regisseur op een zeer eenvoudige en fijnzinnige wijze het kernverhaal van de Mahabharata. Voor filosofische beschouwingen, lange toespraken en bespiegelen is er geen ruimte in dit ruim anderhalf uur durende schouwspel en dus kiest Peter Brooks bewust voor een stevig tempo en toont hij de toeschouwer fragmenten uit het epos, eerder dan lang uitgesponnen scènes. De nadruk ligt op dialooggestuurde interventies die richting geven aan het verhaal en de actie. De Mahabharata blijft altijd een oosters verhaal vol eigenwijze goden en twistzieke profeten die net zoals gewone stervelingen partij kiezen en de onderlinge wrijvingen en de daaropvolgende strijd tussen de twee clans op elk willekeurig moment een andere wending kunnen laten nemen. Brook gebruikt digitale trucs om een aantal wonderlijke situaties te illustreren en kiest heel wijs voor een verteller, nl. de dichter Vyasa zelf, om de tijdsprongen te overbruggen en commentaar te geven. Hij maakt van The Mahabharata een vertelling uit Duizend en één Nacht, met heftige en beklijvende karakters, sobere maar doorleefde acteerprestaties en bloedmooie decors. Het verhaal is voor westerlingen niet makkelijk te volgen en enige voorkennis over de uitgebreide en veelzijdige Indiase godenwereld, de onderlinge verwantschappen en de figuur van Krsna komt goed van pas. Toch is het resultaat – ook voor complete buitenstaanders – indrukwekkend zonder dat Peter Brook zijn toevlucht moet nemen tot Cecile B. Demille-achtige toestanden. In de beperking toont zich de meester, het zijn wijze woorden van Goethe en Peter Brook neemt ze ter harte.

BEELD EN GELUID
Soms lijkt The Mahabharata op een film en soms op een theaterstuk en meestal op iets daar tussenin. De decors zijn sober en suggereren vaak een bepaalde omgeving eerder dan ze te tonen, het interieur van een tempel bijvoorbeeld, een strijdtoneel of de kamer in een kasteel. Peter Brook respecteert de historische context, gebruikt oosterse kleren en symbolen, maar tegelijk ademt zijn film modernisme en een hang naar avant-garde. De kleurenpalet is donker met olielampen als enige lichtbron, intimistisch en pastelachtig in kleinere dialoogfragmenten, vervolgens heftig als een overbelicht toneelpodium tijdens de confrontatiescènes van de clanleden en gedempt door mist of rook in de close ups van strijders en paarden tijdens de gevechten, tegen een achtergrond van wit of rood of grijs. Kleur brengt Brook bovendien in zijn film via de acteurs die hij voor de rollen kiest: blanken, zwarten, Indiërs, oosterlingen, jongeren en bejaarden, gekleed in fel gekleurde en sierlijke gewaden, hoofddoeken en tulbanden, sobere witte capes of rafelige vodden, de gezichten beschilderd met tekens of symbolen. De film is ruim vijftien jaar oud, maar dat is er nauwelijks aan te zien. Het aantal ongerechtigheden is minimaal en maar heel af en toe is er sprake van een onstabiel beeldfragment als gevolg van de compressie. Voor de rest heeft deze film nauwelijks te lijden van de ouderdom. De opname heeft zijn oorspronkelijke scherpte in voldoende mate bewaard en het zwart/wit-niveau is behoorlijk. Voor het geluid heeft stereo 2.0 de voorkeur gekregen naar analogie met de tv-miniserie en dat is voldoende om de zeer aanwezige soundtrack van Toshi Tsuchitori tot z'n recht te laten komen. Voor de pure Indiase accenten is een beroep gedaan op het werk van Rabindranath Tagore en een vrouwelijke zangstem begeleid door traditionele instrumenten.



EXTRA'S
In de 55 minuten durende Making The Mahabharata praten Peter Brook, Jean-Claude Carrière en de Indiase actrice Mallika Sarabhai over de inhoud en de betekenis van de Mahbharata. Sarabhai vertelt over het maatschappelijke belang van de Mahabharata in het dagelijkse leven in India vandaag, westerse leden van de cast over hun eerste bezoek aan India en hun indrukken over de plaatselijke opvoeringen van het epos. De documentaire bevat ook materiaal uit de tv-miniserie dat de filmversie niet heeft gehaald en een bondig en interessant portret van Peter Brook door de ogen van zijn internationale cast. Ze praten over zijn aanpak, zijn visie en zijn omgang met de medewerkers in het algemeen. In een ander onderdeel wordt aandacht besteed aan het maken van de kleren en de decors, een opdracht die in India is uitgevoerd. Making the Mahabharata is een zeer goede inleiding tot de film voor wie van het verhaal weinig of niets afweet. Bij de Andere Trailers vindt u o.a. Into Great Silence, een prachtige documentaire over het Kartuizerklooster La Grande Chartreuse in de Franse Alpen.

CONCLUSIE
Peter Brook had makkelijk z'n tanden kunnen breken op de verfilming van het grootse Indiase Mahabharata-epos, want een werk van 100.000 versregels vertalen naar een bioscoopfilm van twee en een half uur houdt grote risico’s in. Maar het resultaat is uitstekend, mede door de doordachte aanpak van zijn Franse scenarist Jean-Claude Carrière. Het verhaal over de mensheid, zoals The Mahbharata ook wel wordt genoemd, is een intense, uitermate mooie en aantrekkelijke film.