FILM
De consensus onder veel cinefielen is dat Citizen Kane de belangrijkste prent is uit de filmgeschiedenis. En Orson Welles' meesterwerk is zonder twijfel een pareltje. Maar de belangrijkste film aller tijden? Nee, dat is hij in mijn ogen niet. Meer zelfs. Kane is niet eens de belangrijkste film van 1941. Die eer valt een veel kleinschaligere productie te beurt. Een snelle en goedkope verfilming van een roman die al twee maal eerder het witte doek had gesierd. De film lanceerde niet enkel de carrière van een excentriek en eclectisch regisseur, maar katapulteerde ook enkele van de beste karakteracteurs in Hollywood naar supersterrenstatus en legde de basis voor wat zou uitgroeien tot het artistiek meest gevierde en gevarieerde genre dat de zevende kunst ooit zou voortbrengen. De regisseur was John Huston, de acteurs Humphrey Bogart, Sydney Greenstreet en Peter Lorre, het genre Film Noir. De naam van de film? The Maltese Falcon!

Dat Huston juist Dashiell Hammett's hardgekookte detectiveroman uitkoos als zijn regiedebuut, is vreemd, juist omdat die al de basis was geweest van twee geflopte adaptaties, in 1931 en 1936. De legende luidt dat Howard Hawks Huston het idee aanpraatte, dat die zijn secretaresse opdracht gaf het boek letterlijk naar scriptvorm om te zetten en dat een Warner studiobons meteen groen licht gaf toen hij dat scenario op haar desk zag liggen. John Huston had op dat moment het script nog steeds niet gelezen, trouwens. De plot ervan is te uitgebreid en veelgelaagd om hier in een alinea af te ratelen. Laat het dus volstaan om te zeggen dat de vogel uit de titel een kostbaar beeldje is, waar ieder personage in de film achteraan zit, met uiteenlopende motieven.



De Valk fungeert dan ook meer als wat Hitchcock later als een MacGuffin zou definiëren dan als essentieel onderdeel van het verhaal. Het beeldje brengt immers hoofdzonden in alle karakters naar boven, en bovenal de hebzucht. Voor detective Sam Spade – onvergetelijk vertolkt door Bogart in wat zijn prototyperol zou worden – is The Maltese Falcon een belangrijke tip naar de moordenaar van zijn partner, maar hij speelt het beeldje vooral uit om de andere personages in zijn macht te houden. Voor femme fatale Brigid O'Shaughnessy (Mary Astor) en gewiekst enigma Joel Cairo symboliseert de vogel vooral snel en copieus geldgewin. Ook voor volslanke zakenman Kasper Gutman – Sydney Greenstreet in zijn iconisch filmdebuut – is dat een motief, hoewel de prestige die de Valk met zich meedraagt hij wellicht nog hoger in het vaandel draagt.

Spade is het personage waarvan je verwacht wordt mee te leven als kijker. De held van de film. Maar hij is een held met meer zwaktes dan sterktes. Minnaar van zijn partners vrouw, ambigu in zijn morele loyaliteit en ongenadig voor mensen die hem dierbaar zijn. The Maltese Falcon telt feitelijk enkel slechteriken als personages en het beetje goed dat soms doorschemert wordt al snel de kop in gedrukt door moord, bedrog, achterklap of, in de meeste gevallen, al het bovenstaande. Dat volgehouden pessimistisch wereldbeeld is essentieel in wat de prent zo origineel maakt. De gangsterfilms van de jaren dertig lieten de duistere onderbuik van de samenleving al zien, maar zij sloten doorgaans af met inkeer voor het hoofdpersonage. Niet hier. Als de eindgeneriek loopt zijn er geen winnaars. Enkel verliezers.



Daarmee legt The Maltese Falcon de basis voor wat decennia later als Film Noir benoemd zou worden. Naast de morele duisterheid opteert regisseur Huston immers ook voor een visueel spel van wit en heel veel zwart. Geen scène is compleet zonder sinistere schaduwen. Geen sequentie volledig zonder lage camerahoeken, die de plafonds als een nakend zwaard van Damocles boven de acteurs positioneren. Omdat het zijn eerste film was als cineast, probeerde John Huston van alles en nog wat uit, tastte hij de grenzen af van wat mogelijk was – met de hulp van de geöliede technische crews van de studio. En dat alles zonder het verhaal uit het oog te verliezen. Er zitten shots in de prent die zeven minuten duren, maar geen kat merkt ze op. Omdat ze naadloos geïntegreerd zitten in een meeslepende film, ondersteund door de memorabele, dreigende muziek van Adolph Deutsch.

The Maltese Falcon lanceerde niet enkel Huston – die voordien als scenarist aan de bak kwam – maar ook de cast. Humphrey Bogart verkommerde al vijf jaar in bijrollen, waarbij hij steevast in de laatste tien minuten een kogel in de buik kreeg. Met High Sierra (1941) zette hij een eerste stap richting hoofdrollen, maar The Maltese Falcon cementeerde hem als leading man. Hoewel hij veel verachtelijke feiten pleegt in de film, verlies je nooit je sympathie voor Sam Spade omdat Bogart hem als de underdog portretteert. De dialogen die hij declameert – prachtige met slang doorspekte volzinnen die meestal letterlijk uit Hammetts roman waren overgenomen – zijn vaak hard en compromisloos. Maar Bogarts mimiek verzacht de zinnen, geeft hen een menselijk gelaat. Het is geen toeval dat het beeld dat wij van de acteur hebben dat uit The Maltese Falcon is.



Maar de prent heeft meer te bieden dan een one-manshow van Bogey. Sydney Greenstreet bijvoorbeeld, die niet enkel met zijn 140 kilo wegende lichaam het scherm domineert. Zijn oscargenomineerde performance is perfect afgemeten: geen woord te veel, geen pauze te weinig. Greenstreet was een zestiger in zijn filmdebuut en had na decennia toneelspel zijn vak meesterlijk onder de knie gekregen. Gekoppeld aan een goed geschreven personage levert dat dan ook vonken op. Zijn chemie met Peter Lorre – wiens Joel Cairo een ultiem voorbeeld van timing is, zowel komisch als dramatisch – was zo tastbaar op het scherm dat het duo nog in negen andere films het scherm zou delen. Mary Astor vervolledigt het ondersteunende trio. Haar vertolking wordt wel eens over het hoofd gezien, misschien omdat haar houding iets te nadrukkelijk die van een femme fatale is. Maar de actrice speelt de rol zo onderkoeld, met zo veel realisme dat haar contributie in het slagen van de prent van wezenlijk belang is.

The Maltese Falcon eindigt met de grootste tour-de-force van de ganse film. De setting voor het laatste half uur is één locatie, met vier acteurs. Maar Huston laat de productie niet afglijden naar verfilmd toneel. Hij buit de claustrofobische setting uit om de spanning ten top te drijven, de karakters uit te diepen en de plotlijnen te verrijken. En wanneer Humphrey Bogart zijn fameuze laatste dialoog zegt en Adolph Deutsch’s muziek een dreigende climax bereikt, blijf je als kijker met verstomming geslagen achter. Gevloerd door het perfecte slot van een perfecte film. Wat is The Maltese Falcon, vraagt een politieagent aan Sam Spade vlak voor de credits verschijnen. Het spul waarvan dromen gemaakt zijn, antwoordt Spade. Wat valt daar nog aan toe te voegen?



BEELD EN GELUID
Warner weet hoe om te springen met de kroonjuwelen uit zijn filmcatalogus. The Maltese Falcon krijgt immers een sprankelende nieuwe transfer die kan bogen op een uitmuntend contrast, diepe zwarte schaduwweergave en vakkundig weggepoetste vuiltjes. Filmgrain blijft niet volledig afwezig, maar is uiterst gering voor een prent van 65 jaar oud. Ook het mono geluidsspoor klinkt beter dan ooit tevoren. Kraakjes of achtergrondruis werden naar de vuilnisbak verwezen, alle dialogen klinken bijzonder helder en Adolph Deutsch’s duistere composities zijn toepasselijk sinister weergegeven.

EXTRA'S
Disc 1 van deze dubbelschijvige Special Edition steekt van wal met een goed onderbouwd Audiocommentaar van Bogartbiograaf Eric Lax. Spijtig genoeg focust hij vooral op de contributies van de acteur en vergeet hij soms dieper in te gaan op de film zelf, maar minder dan interessant is het babbelspoor nooit. Een Trailer voor The Maltese Falcon is eveneens aanwezig en is zelfs naar hedendaagse normen nog verrassend effectief in het lokken van een publiek. Maar de blikvanger van de eerste schijf is het beproefde en gesmaakte recept van Warner Night At The Movies. Die begint met een Trailer (2 min.) voor Sergeant York (waaraan John Huston een scenariobijdrage leverde) en toont vervolgens in een Newsreel een ontmoeting tussen Franklin Roosevelt en Winston Churchill. The Gay Parisian (19 min.) is een onderhoudend Technicolor dansspektakel dat echter niet lang bijblijft. Twee cartoons sluiten de 'Warner Night' af. In Hiawatha’s Rabbit Hunt (8 min.) is Bugs Bunny een jagende indiaan te snel af en in Meet John Doughboy (7 min.) leidt Porky Pig satirische oorlogspropaganda in.



De tweede schijf gaat van start met een iets te gelikte retrospectieve documentaire, One Magnificent Bird (32 min.), die contributies bevat van zowel de ‘usual suspects’ (Noir expert Eddie Muller) als van onverwachte Falcon-fans (Henry Rollins). Becoming Attractions (45 min.) is vervolgens een inventieve manier om via een dozijn trailers voor Bogarts films na te gaan hoe zijn publieke perceptie door het Warner marketingteam werd gekneed van tweederangsslechterik tot gerespecteerde antiheld. Overtuigen doet het betoog echter niet. Intrigerend is dan weer Breakdowns of 1941 (13 min.), een compilatie van bloopers uit in ’41 opgenomen Warnerfilms. Vooral Jimmy Cagney toont zich een veelvuldig – en erg joviaal – verspreker. Afrondend zijn er Make-up Tests (1 min.) van Mary Astor te bewonderen.

Met pijn in het hart moet ik deze leuke bonussectie echter afsluiten met een negatieve noot. De USA-versie van deze Special Edition werd namelijk gezegend met een derde disc, waarop de twee eerdere verfilmingen van The Maltese Falcon te aanschouwen zijn. Het is bijzonder jammer dat Warner Bros. de talloze filmfans in de Benelux geen inzicht geeft de verschillend tussen alledrie de versies. Ook drie radioversies die na het succes van Hustons adaptatie opdoken, zijn in velden noch wegen te bespeuren.



CONCLUSIE
The Maltese Falcon is een mijlpaal in de filmgeschiedenis, een meesterwerk van de zevende kunst. John Hustons verbluffende debuut boeit van begin tot einde, zit vol met legendarische karakters en dialogen en oogt schitterend met zijn heerlijke spel van zwarte en lichte vlakken. Beeld en geluid kregen bovendien een lovenswaardige opknapbeurt en ook de bonussectie is klasse. Geen enkel excuus is goed genoeg om deze dvd niet in huis te halen.