FILM
Bijna twee en een half uur doet regisseur Sergei Loznitsa erover om z’n verhaal te vertellen over een jonge vrouw die naar Siberië reist om er haar echtgenoot het pakketje met levensmiddelen, kleren en sigaretten te brengen dat door de postdienst als onbestelbaar is terugbezorgd. Waarom wordt haar niet verteld en ook niet of haar man nog in dezelfde gevangenis zit of is overgeplaatst. Voor niets, antwoordt ze een nieuwgierige medepassagier op de trein op de vraag of hij misschien voor moord of een ander zwaar vergrijp is veroordeeld, maar niet iedereen lijkt haar te geloven. Na een lange reis bereikt ze het imposante gevangeniscomplex waaromheen een stad is gegroeid waar men zich met prostitutie en kleine criminaliteit het hoofd boven water probeert te houden. De gevangenis is goed voor ons, zegt de taxichauffeur die haar aan de slagboom afzet, ze is goed voor de economie van de stad. In het registratiekantoortje van de gevangenis weigert men haar pakketje aan te nemen en hoeft ze niet te rekenen op informatie omtrent haar man. Wij zijn geen inlichtingendesk, zegt de norse blondine aan het loket.

Daar staat ze dan in een druk postkantoor met alleen maar chagrijnige en zuur kijkende Russische medeburgers die allemaal van het kastje naar de muur worden gestuurd en wier spulletjes voor geliefden en verwanten aan een surrealistische controle worden onderworpen om te voorkomen dat objecten de gevangenis worden binnengesmokkeld die verboden of gevaarlijk zijn: met een lange priem wordt de tandpastatube gepeild, de zolen van een paar slofjes wordt losgerukt (waardoor ze uiteraard onbruikbaar zijn voor de bestemmeling), conservenblikken worden opengemaakt en de inhoud na controle weer in de potjes gegoten... Je kan het beter meteen weggooien!, brult een kerel die het met lede ogen aanziet vanaf de andere kant van het loket, doch de ambtenaar houdt zich alleen aan de voorschriften. Het is puur Kafka, maar regisseur Sergei Loznitsa baseert zijn scenario losjes op een korte vertelling uit 1876 van de Russische auteur en publicist Fjodor Michajlovitsj Dostojevski (1821-1881), dat eerder door de Franse regisseur Robert Bresson is verfilmd als La Femme Douce (1969). Probeer het morgen opnieuw, zegt een oudere man uit de lange wachtrij, dan heeft ze wellicht een betere dag!, maar daar had de jonge vrouw (de regisseur geeft haar geen naam, in de Franse ondertitel wordt ze eveneens La Femme Douce genoemd) niet op gerekend en geld voor een hotelkamer heeft ze niet. Gelukkig wordt ze opgepikt door een barmhartige engel (Marina Kleshcheva) die haar een slaapplaats aanbiedt, maar in wat op een herberg lijkt, wordt de jonge vrouw geconfronteerd met dronken mannen en vrouwen die er wellicht om dezelfde redenen zijn gestrand: er wordt gelachen en gezongen, er is sprake van handtastelijkheden en heel veel herrie, en een spelletje waarbij de verliezer een kledingstuk mag uittrekken hoort er uiteraard ook bij om het allemaal spannend te houden...

 

A Gentle Creature is een bizarre roadmovie waarin het hoofdpersonage veel hulp wordt beloofd, maar die uiteindelijk nooit krijgt, waardoor het erop lijkt alsof ze haar doel niet zal bereiken. Haar weldoenster (de engel uit de herberg) brengt haar in contact met een pooier die wellicht zeer specifieke plannen heeft, want voor de hitsige gevangenisbewaarders is hij altijd op zoek naar nieuwe speeltjes, terwijl ook de ontmoeting met een maffiabaas geen aarde aan de dijk zet. Ze blijft in alle gevallen even ver van haar doel verwijderd. Alleen in een surrealistische droom – ze is op een bank in het treinstation in slaap gesukkeld - krijgt de jonge vrouw van de gevangenisdirecteur groen licht voor een ontmoeting met haar man, maar de benauwende sfeer waarin de scène door de regisseur wordt ondergedompeld voorspelt niet veel goeds...

 

Laat ons eerlijk zijn: A Gentle Creature kon veel korter dan 2 en een half uur, want de lotgevallen van de jonge vrouw in kwestie passen gemakkelijk in een productie van 90 minuten. Waar het Sergei Loznisa evenwel om te doen is, is het zichtbaar maken van hoe individuen zich gedragen in een ontmenselijkte samenleving waarin overregulering, corruptie en machtsmisbruik hand in hand gaan. Het gevolg is een voortschrijdende verruwing die alle mannen en vrouwen aantast met desastreuze gevolgen voor de manier waarop ze met elkaar en hun omgeving omgaan. Ook het staatsapparaat, de politie en de ambtenarij ontsnappen niet aan de kritiek van de medepassagiers in de bus en in de trein of van de wachtenden in het postkantoor, maar met verdringt z’n ongenoegen met vodka en patriottische liederen over de grootsheid van het vaderland en de wapenfeiten van nationale helden. En dat Loznitsa’s vlijmscherpe monstering van de Russische psyche zich niet beperkt tot het verleden, maar ook geldt voor vandaag en morgen, blijkt uit het gebruik van mobieltjes en verwijzingen naar hedendaagse sociale media. De lotgevallen van het hoofdpersonage zijn in dit verband eerder een aanleiding dan een doel, want of haar zoektocht resultaat oplevert, dat lijkt de regisseur niet echt te interesseren.

 

Aanvankelijk wordt de kijker via Sergei Loznitsa’s maatschappijkritiek - aan de hand van de soms grappige, venijnige of kritische uitspraken van de mensen die de jonge vrouw tijdens haar reis ontmoet – een interessante kijk geboden op de morele en mentale stand van zaken in de Russische samenleving. In de tweede helft van de film leidt dat jammer genoeg tot momenten van langdradigheid en versnippering van het bronmateriaal. Dat wordt bovendien in de hand gewerkt door een zwijgzaam en droefgeestig hoofdpersonage (Vasilina Makovtseva) dat de gebeurtenissen passief ondergaat en ze nooit probeert te domineren.