FILM
Yusuf (Mehmet Emin Toprak) komt uit een klein plaatsje in Turkije. Hij is werkloos wegens de economische crisis en trekt naar Istanbul op zoek naar werk als arbeider of steward op een schip, want hij houdt van reizen. In de hoofdstad klopt hij aan bij zijn neef Mahmut (Muzaffer Özdemir) die 20 jaar eerder de overstap van platteland naar de grote stad met succes heeft gemaakt. Mahmut werkt als freelance fotograaf voor een tegelfabriek en heeft een huwelijk achter de rug. Zijn ambitie om filmmaker te worden, heeft hij opgeborgen. Met hard werken is hij redelijk ver gekomen: hij heeft een ruime flat, rijdt met een klein autootje en kan zich af en toe een hoertje permitteren. Yusuf trekt bij z'n neef in, gaat met goede moed op zoek naar werk en stelt vast dat niemand in Istanbul op hem zit te wachten: hij is slecht opgeleid, heeft geen referenties en kent niemand in de stad die hem een steuntje in de rug kan geven. Al na een paar dagen verliest hij de moed en krijgt meer interesse voor de meisjes en het leven op straat. Op de vragen van Mahmut over zijn vooruitzichten qua werk antwoordt hij ontwijkend, maar elke dag neemt de spanning toe tussen de beide mannen en wordt de communicatie moeilijker. Wanneer Mahmut na een paar dagen bij zijn zieke moeder thuis komt, stelt hij vast dat Yusuf tegen de afspraken in gerookt heeft in de kamer, het toilet niet doorgespoeld heeft en de rommel in de keuken heeft laten liggen. Wanneer Yusuf 's nachts thuis komt krijgt hij de volle laag : hij is lui, niet ambitieus en denkt dat anderen werk voor hem zullen zoeken. Wanneer Mahmut hem vervolgens verdenkt van ontvreemding is de limiet voor beide partijen bereikt.

Uzak is een verhaal over twee mannen uit hetzelfde milieu die hopen elders een bestaan op te kunnen bouwen. De ene heeft het gemaakt dankzij een goede opleiding, van de ander beseft de kijker dat hij tot mislukken gedoemd is, alleen hijzelf weet dat nog niet en denkt – zoals vele migranten – dat hij heel gauw veel geld zal verdienen. Maar niemand zit op laaggeschoolden te wachten, ook in Istanbul niet.

Regisseur Nuri Bilge Ceylan snijdt met Uzak een gevoelig onderwerp aan over de trek van de arme bewoners van deze planeet naar daar waar er meer rijkdom is. Dat de thematiek in Turkije wordt gesitueerd – een land dat onder vuur ligt wegens de discutabele toetreding tot de EU en de verwachte toevloed van honderdduizenden onderdanen naar de West-Europese landen – plaatst deze film in een zeer actueel kader. Stof genoeg, zou je dan denken voor meer dan anderhalf uur confrontatie, maar de regisseur kiest voor een ander pad, nl. dat van de afstandelijke registratie, de indirecte suggestie en de verstilde sfeerschepping. De mannen draaien zwijgend om elkaar heen. De beelden van een ondergesneeuwd Istanbul zijn prachtig en alles is met veel verantwoordelijkheidszin opgenomen en gemonteerd. Maar dat kan niet verhullen dat er in het eerste uur van deze film nauwelijks wat gebeurt. De kijker slaat de handel en wandel van beide Turken gade, maar betrokkenheid groeit er nooit omdat er geen sprake is van spanningsopbouw. De innerlijke leegte, de vervreemding tussen de personages en hun onmogelijkheid tot communicatie, Ceylan registreert het allemaal als de koele minnaar, maar hij doet ook niet meer dan dat. Wanneer de actie uiteindelijk op gang komt, flakkeren de frustraties kort, zij het hevig, op. Wat volgt is nog meer leegte en nog meer onbegrip zonder hoop.

Ceylan heeft een aparte cameravoering: figuren die het beeld instappen verlaten het ook vooraleer de scène wordt afgebroken. Dat heeft heel lange filmfragmenten tot gevolg die de snelheid ophouden, vaak tot voorbij het verdraagbare. Het procédé onderstreept eens te meer de leegte en de eenzaamheid. Voeg daarbij een grimmige sfeer met veel donkere kleuren, mist, kou, troosteloosheid en uitzichtloosheid en dan krijgt u een idee wat voor boodschap Uzak in petto heeft: onnoembare hopeloosheid en het totaal afsterven van menselijke gevoelens.

Uzak kreeg in Cannes de juryprijs 2003 en de beide hoofdacteurs werden uitgeroepen tot beste acteur. Ook op andere festivals viel de film in de prijzen en hij deed het uitstekend bij het festivalpubliek. Mehmet Emin Toprak overleed na de opnamen tijdens een auto-ongeluk.

BEELD EN GELUID
Uzak heeft een goede transfer gekregen. De film is met zeer veel zorg opgenomen, met zeer veel aandacht voor de beeldopbouw en beeldkwaliteit en dat loont. Het beeld is scherp, zonder grain, met donkere tinten die toch voldoende contrast toelaten. De investering van het Filmfestival van Rotterdam levert een mooi ogende film op. Nu nog meer toezicht houden op de inhoud en dan wordt het volgende project beslist de moeite waard. Het geluid is geen hoogvlieger, alleen de trage en droevige tonen van W.A. Mozart verstoren de stilte van wind en kabbelend water, elementen die spaarzaam in Dolby Digital 5.1 op de kijker losgelaten worden.

EXTRA'S
Behind the Scenes is een reportage van ruim 42 minuten over het draaiproces van Uzak: we zien de cineast aan het werk, in gesprek met de acteurs en tijdens het draaien van een aantal fragmenten. Ondertiteling in het Engels. De uitreiking van de juryprijs op het Filmfestival van Cannes in 2003 aan de regisseur en de belangrijkste acteurs, is een 8-minutendurende reportage. Koza is een korte film van Ceylan die hij draaide tijdens zijn verblijf in België. Het gaat om een zwart-witproductie, niet opgeschoond, over oude mensen een een jongetje dat een bijenkorf omstoot. Heel arthouse-like. Trefwoorden: wind, regen, treurnis, dode poes. De dvd bevat ook nog een bioscooptrailer en een fotogalerij.

CONCLUSIE
Uzak is een donkere en weinig opbeurende film met weinig ruimte voor optimisme. Het is een indringend verslag over individuen die al hun illusies hebben opgegeven en die niet in staat zijn de neerwaartse spiraal te doorbreken. Gewikkeld in spaarzame muziekfragmenten, stil geluid en verzorgde beelden, levert Regisseur Nuri Bilge Ceylan een trage en deprimerende film af. Alleen voor de liefhebbers en voor wie het niet kan laten.