:: BESPREKINGEN ::
DVDInfo.be >> Bespreking >> SUPERSWARMS
SUPERSWARMS
Bespreking door: William - Geplaatst op: 2017-07-13
DOCUMENTAIRE
In twee afleveringen maken we kennis met superzwermen, een verbluffend en mysterieus fenomeen uit de natuur waarbij dieren in gigantische kuddes, scholen, legers of  hordes samentroepen en op die manier meer impact hebben op hun omgeving dan wanneer ze dat op hun eentje zouden proberen te doen. Vaak zijn zwermen onschuldig en ongevaarlijk omdat ze zich ver van menselijke bewoning ophouden, maar zoals uit deze twee documentaires blijkt, is er wel degelijk sprake van ongemak en overlast als superzwermen communicatiesystemen stilleggen wegens hun mysterieuze fixatie op alles wat met elektriciteit te maken heeft (computers, elektronica, auto’s, etc.), als ze wegen onbegaanbaar maken of akkers kaal vreten. Bovendien blijkt de mens zelf de oorzaak te zijn van het ontstaan van superzwermen en wordt het stilaan duidelijk dat er achter het fenomeen een vorm van collectieve intelligentie schuilgaat, waarbij feromonen en geheime communicatie van veel kleine diertjes één groot monster maken.

 
When Worlds Collide
In Europa hebben we weinig ervaring met zwermen en superzwermen. In de zomer is er af en toe sprake van een muggen- of wespenplaag, maar het gaat nooit over een concentratie van miljoenen of miljarden insecten. In Finland hebben ze in de zomer altijd last van muggen wegens het vele water, in Rome heb je sinds enkele jaren het begin van een superzwerm, want daar verzamelen zich in het hoogseizoen tienduizenden (sommigen spreken van miljoenen) spreeuwen die er ’s nachts in de bomen neerstrijken omdat de stad warmer is dan het omliggende land. Speciale commando’s proberen de beestjes met luidsprekers te verjagen, maar uit onderzoek blijkt dat het aantal spreeuwen nog altijd toeneemt. De financiële last voor de stad is fenomenaal, want de vogels laten elke dag meer dan 7 ton uitwerpselen achter. De wegen liggen er vaak spekglad bij en wie z’n auto in de buurt laat staan, vindt die de volgende ochtend vaak terug onder een dikke laag smurrie…
 
 

In Costa Rica zijn killer bees een probleem. Ze zijn het resultaat van een ongelukkige kruising tussen Afrikaanse en Europese honingbijen en ze verspreiden zich vanuit Brazilië razendsnel in noordelijke richting. Killer bee-zwermen houden van openruimten en dus zijn pleinen en voetbalvelden een geliefd terrein, waardoor voetballers maar één uitweg hebben: plat op de grond liggen zodat ze geen obstakel vormen voor de kolkende massa boven hun hoofden. Aan de andere kant van de oceaan, in Marokko, zijn treksprinkhanen een terugkerende plaag. Met honderden miljoenen troepen ze soms samen. Ze vreten tot 200.000 ton groen en verplaatsen zich tegen een snelheid van 2.5 km over de grond. Pas na drie weken vormen ze zwermen die zich over grotere afstanden verplaatsen. Ondanks het grote aantal insecten is er zelden sprake van botsingen in de lucht: de dieren reageren zes keer sneller dan mensen en ze schijnen over een detectiesysteem te beschikken waardoor ze altijd op een zekere afstand blijven van hun soortgenoten. Bovendien coördineren ze hun vleugelbewegingen om luchtturbulentie tot een minimum te beperken.
 

 

In Zuid-Australië hebben de boeren om de 10 jaar af te rekenen met een muizenplaag, meestal na een natte periode en grote oogsten. Elke drie weken hebben de knaagdiertjes een nieuw nest. Jonge dieren doen er vijf weken over om volwassen te worden. Elke muis kan in theorie per jaar zo’n 3000 nakomelingen voortbrengen. Minder schadelijk, maar wél hinderlijk zijn eendagsvliegen in het Middenwesten van de VS. Als de temperatuur tot 17,5 graad stijgt, komen ze met miljoenen uit de Mississippi en overspoelen ze de steden Boston en Wisconsin. Het gaat naar schatting om 18 miljard insecten. Ze hebben geen mond en kunnen dus niet bijten (ze hebben geen voedsel nodig want ze sterven nog dezelfde dag), waardoor ze geen gevaar betekenen voor de volksgezondheid. De dag nadien ligt er op sommige plaatsen wel een halve meter dode eendagsvliegen… Eenzelfde fenomeen treedt op in Cincinatti, maar daar gaat het om 10 miljard magicicada-kevers die bij 18 graden tevoorschijn komen, zij het slechts om de 17 jaar, waarmee ze de diersoort zijn met de langste ontwikkelingstijd! Zo gauw de diertjes uit de grond zijn klimmen ze in de bomen. Na een uurtje scheurt hun huid en komt een nieuw exemplaar te voorschijn dat zich voornamelijk op de voortplanting concentreert. De insecten eten weinig en zijn ongevaarlijk voor de mens. Maar net zoals krekels maken ze drie weken lang een oorverdovend lawaai van 100 decibel (vliegtuig).
 

 

Mieren behoren tot de succesvolste zwermdieren. De Oost-Afrikaanse legermieren zijn blind, maar dat houdt ze niet tegen om regelmatig een nieuw nest te bouwen waarvoor ze zich met z’n allen zo’n 100 meter verplaatsen (18 km, mocht het om mensen gaan). Om de verhuizing is goede banen te leiden vormen ze één lange levende tunnel met soldaten aan de buitenkant ter bescherming van werkmieren, poppen en eieren. Als er onderweg een obstakel of een vijandig situatie wordt gedetecteerd, scheiden de verkenners feromonen af waardoor er meteen hulptroepen in beweging komen. Takjes (dikke boomstammen, mocht het om mensen gaan) worden vakkundig verwijderd door gespecialiseerde eenheden en met vijanden wordt meteen afgerekend, zelfs indien het om vrij grote dieren zoals schorpioenen of bidsprinkhanen gaat. Oost-Afrikaanse boeren zetten de mieren vaak in op hun akkers om ongedierte op te ruimen. In de buurt van het Victoriameer op de grens tussen Kenia, Oeganda en Tanzania zijn insectenzwermen op een andere manier nuttig voor de bevolking: elke maand verschijnen er zwermen van dansmuggen die als bruine rook boven het meer hangen. Als gevolg van overbemesting en de lozing van afvalwater neemt het fenomeen elk jaar in omgang toe. Maar de dansmuggen zijn eiwitbommen en dat heeft de plaatselijke bevolking begrepen. Met natgemaakte braadpannen gaan ze de zwermen te lijf. Van de vangst worden grijze hamburgers gebakken die tot zeven keer meer proteïne bevatten dan onze hamburgers…
 

 

Terug naar de Mississippi, want daar is er ondertussen sprake van een door de mens veroorzaakte plaag van zilverkarpers, een uitheemse soort die 20 jaar geleden uit een visboerderij is ontsnapt en inmiddels is uitgegroeid tot de belangrijkste vissoort in de grote rivier. Het bizarre aan deze soort is dat de dieren uit het water kunnen springen, sommige exemplaren tot wel drie meter hoog, en dat het fenomeen wordt getriggerd door het geluid van motorboten waardoor de dieren schrikken. Vissers hoeven geen lijn uit te gooien, want met een beetje geluk springen de vissen in hun boot, wat gevaarlijk kan zijn, want sommige exemplaren wegen wel 18 kilo en meer!
 

 
One Million Heads, One Beautiful Mind
100.000 bultvleermuizen die bij het vallen van de avond als een gigantische tornado door de lucht scheren in de buurt van Austen, USA, zonder dat ze elkaar raken of in paniek neerstorten. Chaotisch? Alles behalve, en de samenwerking is in ieders voordeel zoals de confrontatie met een slechtvalk illustreert: de supersnelle vogel (valsnelheid van 250 km per uur) heeft geen probleem om een  afgedwaald vleermuisje te pakken te krijgen, maar hij slaagt er nauwelijks in om een vleermuis uit de zwerm te pikken, want met hun uitstekend ontwikkelde reactiesnelheid (10 keer sneller dan de mens), een perfecte sensor en een ingewikkelde onderlinge communicatie, zijn de vleermuizen hun predator telkenmale te snel af. Dat samenwerking gunstige resultaten levert, bewijst ook een kudde van een paar duizend gnoes of wildebeesten die in Oost-Afrika een rivier probeert over te steken en daarbij gehinderd wordt door krokodillen die op de loer liggen. Voor de reptielen blijkt het moeilijk om er een prooi uit te pikken, want de wild om zich heen trappelende runderen houden hun natuurlijke vijand op een afstand. Een kleine groep zebra’s die een eindje verderop op eigen houtje de rivier probeert over te steken heeft minder geluk. De dieren zijn veel gemakkelijker bereikbaar waardoor de verliezen groot zijn. Het hoeft niet te verbazen dat er tien keer meer wildebeesten zijn dan zebra’s…
 
 

In Delaware, VS, gaan tienduizenden degenkrabben tijdens het hoogtij in mei tegelijk aan land om hun eieren te leggen. Dat doen ze al 250 miljoen jaar, want het zijn prehistorische dieren uit de tijd van de dinosauriërs. Degenkrabben hebben een schildpaddenschild, voorzien van tien ogen en nog een paar op hun lange staart. Natuurlijke vijanden hebben ze nauwelijks. Maar indertijd waren er nog geen vogels (de nakomelingen van dino’s) en die strijken nu wél massaal neer om zich te goed te doen aan hun eieren. Uitsterven zal de soort wellicht niet, want elke degenkrab legt 100.000 eieren in het zand… opnieuw de macht van het getal…

 

De honingbij is de enige gedomesticeerde insectensoort. Net zoals de killer bees hebben honingbijen een voorliefde voor een omgeving waar elektriciteit in de buurt is, bv. auto’s. De makers van de documentaire filmen een honingbijenzwerm die op zoek is naar een nieuwe behuizing. Een kleine vrachtwagen trekt de aandacht, maar als het metaal te warm wordt, gaan verkenners op zoek naar een alternatief dat wordt verkend en opgemeten. Na hun terugkeer maken ze een heel aparte dans tussen hun soortgenoten waarbij ze afstand en richting aangeven met bewegingen van hun lichaam en vleugels. Op minder dan twee minuten verdwijnen de bijen van de motorkap van de auto in de richting van het nieuwe doel.
 

 

Vuurmieren zijn in de loop der voorbije decennia van Brazilië naar de VS geëmigreerd in de laadruimte van cargovliegtuigen. Op de luchthavens van de zuidelijke staten veroorzaken ze regelmatig kortsluitingen in besturingssystemen en stroomstoringen in computers en elektronica. Omdat ze uit het regenwoud komen passen ze zich ook gemakkelijk aan in natte omstandigheden. Als hun nest overstroomt, vormen ze een eiland dat op het water gaat drijven. De koningin en de eieren worden in het midden opgeslagen, aan de verste rand van het eiland maken grote mieren een soort van roeibeweging om het nest naar een plek te dirigeren die door vliegende mieren is verkend. Om de oever te bereiken bouwen ze een levend ponton waarna de eieren en de koningin in veiligheid worden gebracht: kleine beestjes die als niet intelligente hersencellen optreden, maar die gecombineerd een intelligente superstructuur vormen…

 
BEELD EN GELUID
Van een natuurdocumentaire verwacht je niet dat alle scènes perfect in beeld zijn gebracht, maar dat is in deze beide BBC-documentaires dus wél het geval, wat betekent dat er geen risico’s zijn genomen, dat de makers precies wisten waar ze hun camera’s moesten opstellen en dat ze gewoon heel veel materiaal hebben opgenomen zodat het makkelijk was om nadien een perfecte selectie te maken. Het resultaat is bij momenten adembenemend, terwijl je je in de fragmenten met de legermieren afvraagt hoe ze het voor elkaar hebben gekregen, want als kijker bevindt je je letterlijk tussen de soldaten en de werkmieren op weg naar het nieuwe nest. Naar goede gewoonte is er sprake van een zeer gevarieerde geluidstrack met af en toe een strijkje muziek.
 

 
EXTRA’S
Geen
 
CONCLUSIE
Sommige fragmenten hadden we al eerder gezien in een andere context (de wildebeesten die de rivier oversteken), maar het grootste gedeelte van het materiaal is uniek en nooit eerder getoond. De opnamen zijn vaak heel spectaculair of gewoon verrassend. Superswarms bevat twee heel mooie documentaires.



cover




Studio: House Of Knowledge

Regie: John Downer & Richard Klein
Met: David Tennant

Film:
8,5/10

Extra's:
0/10

Geluid:
8/10

Beeld:
8,5/10


Regio:
2

Genre:
Documentaire

Versie:
Benelux (NL)

Jaar:
2009

Leeftijd:
6

Speelduur:
105 min.

Type DVD:
SS-DL

Barcode:
9789085109266


Beeldformaat:
1.78:1 anamorfisch PAL

Geluid:
Engels Dolby Surround 2.0

Ondertitels:
Nederlands
Extra's:
• geen

Andere recente releases van deze maatschappij