FILM
Die Sehnsucht Der Veronika Voss is Fassbinders 41ste film waarvoor hij in februari 1982 de Gouden Beer in ontvangst mocht nemen op het filmfestival van Berlijn. Het was zijn eerste en enige grote erkenning in eigen land tijdens zijn leven, vier maanden later was ie dood, zelfmoord door een overdose. De controversiële cineast is nooit sant in eigen land geweest. Daarvoor was zijn werk te kritisch ten opzichte van de Duitse maatschappij en de Duitse geschiedenis. Fassbinder was het geweten van de Duitse samenleving, de luis in de pels, in een periode dat het oorlogsverleden bij de meeste Duitsers nog vers in het geheugen lag als een pijnlijke en vernederende herinnering.

Veronika Voss (Rosel Zech) is het derde deel van de zgn. BRD-Trilogie. Wat de film met de beide andere producties Lola en Die Ehe Der Maria Braun gemeen heeft is het feit dat de hoofdfiguren vrouwen zijn, maar beweren dat ze samen het vernietigend proces maken van de na-oorlogse Duitse maatschappij, zou ons meer dan waarschijnlijk te ver voeren. Daarvoor zijn ze én te verschillend qua stijl én te divers qua inhoud. Heimwee naar de vooroorlogse sfeer van kitsch en losbandigheid is zeker een gemeenschappelijk thema. Het betekent nog niet dat het Wirtschaftswunder en het onverwerkte verleden er omstandig door worden uit de doeken gedaan. Maria Braun, Lola en Veronika Voss zijn wel figuren voor wie de oorlog dramatische gevolgen heeft gehad op hun levensstijl en/of hun carrière.

Veronika Voss is een superster uit de vooroorlogse Duitse cinema. Ze heeft een Marlène Dietrich-achtige carrière achter de rug en doet er alles om zichzelf in de schijnwerper te houden. Dat valt niet mee. Ze wordt niet meer gevraagd door de filmstudiobonzen die ze lastigvalt en met ouderwetse charme probeert te beïnvloeden. Tijdens het naziregime is ze aan de slag kunnen blijven, had ze een affaire met een hoge functionaris en nu is ze met andere woorden verbrand. Haar plaats in ingenomen door jongere actrices met minder kapsones die beter passen in het soort cinema dat succes oogst op het witte doek. Robert Krohn (Hilmar Thate), sportverslaggever van beroep, ontmoet Veronika Voss tijdens een regenbui in München in 1955. Hij biedt haar z'n paraplu aan en brengt haar naar de tram. Tussen de dertiger en de oudere vrouw ontstaat een band, gebaseerd op fascinatie en medelijden aan de ene en hysterische koketterie en angst voor vergetelheid aan de andere kant. Wanneer Robert er achterkomt dat de verwelkte diva verslaafd is en door de scrupuleloze Dr. Marianne Katz (Annemarie Düringer) in een privé-kliniek van de nodige morfineshots wordt voorzien in ruil voor de laatste restjes van haar wegebbende fortuin, smeedt hij samen met zijn vriendin een plan om Veronika Voss voor de totale ondergang te behoeden en de illegale praktijken van haar misdadige belagers aan het licht te brengen. Wat begint als een onmogelijke flirt tussen twee totaal verschillende mensen, groeit gaandeweg uit tot een wat geforceerde maar alleszins spannende detective story. Verblind door een dwangmatige verliefdheid en fascinatie merkt Robert niet dat Veronika Voss zichzelf en haar omgeving voor de gek houdt door zich uit te geven voor de ster die ze al lang niet meer is en dat ze audities en filmrollen verzint die niemand nog bereid is haar te gunnen.

Rainer Werner Fassbinder brengt het drama van Veronika Voss in beeld door gebruik te maken van vooroorlogse filmische technieken. Daarbij is het gebruik van zwart-witfilm uiteraard een must. Met licht- en donkereffecten schildert hij een ranzig schijnmilieu van vergane glorie, verheimelijkte seksualiteit en misdadigheid. Licht staat voor het slechte, zwart en afgeleide tinten voor het tegenovergestelde, voor hoop, medelijden en betrokkenheid. De privé-kliniek van Dr. Katz krijgt daarbij de extreemste behandeling: het hele interieur, inclusief de decorstukken en de aankleding van de acteurs, is gehuld in een verblindend wit, symbool van de intrinsieke slechtheid van de karakters en hun ideeëngoed. Veronika Voss is gehuld in zwarte kleren met witte contrasten, zij is een twijfelgeval, half eerlijk, half medeplichtig aan de chantage en de uitbuiting waartoe ze zich wegens de regelmatige en noodzakelijke morfine leent. Robert is er de enige storende factor, donker gekleed, onbeholpen, met speurende ogen en een ongemakkelijke blik in zijn kinderlijke ogen, een natuurkracht, ongekunsteld en naïef. Met steelse blikken van zijn tegenspelers, de dokter en haar assistente, uitvergroot en seconden lang vastgehouden, creëert Fassbinder de broeierige sfeer die het tafereel ondersteunt. Een afwezige zwarte bodyguard, zijn maaltijd schrokkend naar binnen werkend, afwezig en nauwelijks geïnteresseerd, verhoogt de spanning, vergroot het gevoel van vervreemding en koele berekening: alles is onder controle en voorbereid op Roberts komst.

Zelden gebruikt de regisseur conventionele beeldverhoudingen. Bijna voortdurend zorgt hij voor breuklijnen, horizontale en verticale, een camera die Robert en Veronika vanuit een kikkerperspectief filmt aan een tafeltje op het balkon in een café, waarbij de balustrade het beeld van links naar rechts doormidden snijdt; Veronika die een trap afdaalt, halfzichtbaar achter een wazige trapleuning; dialoogfragmenten met het aangesproken personage als een donkere vlek in één hoek van de compositie. Het spel van licht en donker in kroonluchters, spots, ringen en armbanden zorgt voor een vervorming van het totaalbeeld en korte onverwachte schitteringen in voor het overige traditionele close ups of ruime overzichtshots. In nauwelijks honderd minuten resumeert R.W. Fassbinder driekwarteeuw filmgeschiedenis en brengt op die manier een ode aan zijn leermeesters en voorbeelden uit Europa en Amerika. Beseffende dat de hele productie op minder dan twee maanden is gedraaid en synchroon gemonteerd waardoor ze nauwelijks vier maanden na de eerste draaidag op het Berlijnse filmfestival in première ging, wordt het duidelijk wat voor een apart talent de Duitse regisseur in werkelijkheid was. Met meer dan veertig films op nauwelijks zestien jaar tijd en een constante hoge kwaliteit doorheen zijn hele oeuvre, behoort Rainer Werner Fassbinder tot de allergrootsten uit de Duitse en meteen ook uit de Europese cinema van de vorige eeuw.

BEELD EN GELUID
Die Sehnsucht Der Veronika Voss is in zwart-wit gedraaid, omdat Fassbinder de vooroorlogse sfeer met die van de jaren '50 wil verbinden, want voor een karakter als Voss is er nauwelijks iets veranderd, terwijl alles erop wijst dat de wereld waarin zij leeft voorgoed heeft afgedaan. Het ontbreken van kleur smeedt Fassbinder om tot een uitdaging en in navolging van de pioniers uit de jaren '20 en '30 buit hij het contrast van wit en donker tot het uiterste uit. Met camera's van voor de Tweede Wereldoorlog en filmpelicule die speciaal vanuit de DDR is geïmporteerd, creëert hij een nostalgisch en tezelfdertijd bitter universum dat alle kenmerken heeft van de vooroorlogse grandeur en de naoorlogse pedanterie. Als gevolg van het speciale filmmateriaal is het beeld iets korreliger in donkere scènes en heel erg vlak in de sneeuwwitte kliniekfragmenten. In navolging van de pioniers uit de periode van de stille film gebruikt Fassbinder wipes voor de overgang tussen de verschillende scènes. De gebruikte master is netjes schoongemaakt zodat er nauwelijks sprake is van storende ongerechtigheden. Die Sehnsucht Der Veronika Voss is een grotendeels dialooggestuurde film en dus speelt het geluid een minder belangrijke rol. De film staat in een eenvoudige stereo-uitvoering en er is sprake van ruis, wat niet hoeft te verbazen bij een snelfilmer als Fassbinder.

EXTRA'S
Als extra is er de Originele Bioscooptrailer, een zeer interessant interview met Rosel Zech en Juliane Lorenz (20 min.), resp. de hoofdactrice en de monteuse/muze van R.W. Fassbinder, opgenomen in New York, een reportage waarin beide vrouwen van gedachten wisselen over de betekenis van de film, de ontmoeting en de samenwerking met de regisseur, de omstandigheden waaronder de film werd gemaakt en de ontvangst ervan op het filmfestival van Berlijn. In een documentaire van een klein halfuurtje krijgt u een Analyse van de Film door Jean Douchet, een filmpje dat vooral diegenen zal interesseren die willen doordringen tot het aparte universum van R.W. Fassbinder. Douchet wijst op de invloeden die de regisseur in zijn film verwerkt en de kenmerken die typisch zijn voor zijn stijl.

CONCLUSIE
Die Sehnsucht Der Veronika Voss is één van Fassbinders meest toegankelijke films. De verhaalstof is eenvoudig en toch intrigerend, een kruising tussen Sunset Boulevard en de Duitse UFA-filmstijl uit de jaren '30, met evenveel aandacht voor de gebruikte expressionistisch stijlkenmerken en de film noir elementen als voor het scenario an sich. Rosel Zech weet zich perfect in het personage Veronika Voss in te leven en Hilmar Thate, in een vorig leven een sexy superster in de DDR, is een geloofwaardige en aantrekkelijke Robert Krohn, een man gevangen tussen medelijden en eergevoel. Als introductie tot het indrukwekkende, maar niet altijd makkelijke of evidente oeuvre van R.W. Fassbinder is Die Sehnsucht Der Veronika Voss, een productie die evolueert van drama naar thriller, beslist een geschikte film.